მუხლი 172

სავსებით სწორი შენიშვნებია ” კომენტარზე გაკეთებული!!!

რაც შეეხება იმ საკითხს, თუ ვის უნდა წაეყენოს მოთხოვნა სკ 172(1) მუხლით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, აქ პასუხი ცალსახაა, რა თქმა უნდა სკ 172(1) მუხლის მიხედვით მოთხოვნა წაეყენება ნივთის ”უშუალო მფლობელს”’ და არა ვინმე სხვას…ისევ და ისევ განვმეორდები და ვიტყვი, რომ „პიდაპირი“ და „არაპირდაპირი“ მფლობელის საკითხი დგება მხოლოდ სკ 155(3) მუხლის შემთხვევაში, თუ ეს შემთხვევა სახეზე არ გვაქვს, მაშინ ეს ტერმინები საერთოიდ არ უნდა ვახსენოთ.

ანუ, თუ მოქ. A მოქ. B-ს პიჯაკს ათხოვებს 1 კვირით, ხოლო 1 კვირის გასვლის შემდეგ მოქ. B ამ პიჯაკს მოქ. A-ს კი არ დაუბრუნებს, არამედ (მოქ. A-ს თანხმობის გარეშე) მოქ. C-ს ათხოვებს 2 კვირით, მოქ. A-ს სრული უფლება ექნება, სკ 172(1) მუხლის საფუძველზე, ნივთის დაბრუნების მოთხოვნით, არა მოქ. B-ს (რომელიც ნივთს არ ფლობს), არამედ მოქ.C-ს მიმართოს, როგორც ნივთის არაუფლებამოსილ (უკანონო) მფლობელს. აქ საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ, ამ შემთვევაში, მოქ. B-ს და მოქ. C-ს შორის არ წარმოიშობა სკ 155(3) მუხლით გათვალისწინებული სიტუაცია, რადგანაც მათ შორის დადებული „თხოვების ხელშეკრულება“ ბათილია სკ 102(1) მუხლის ძალით (რადგანაც მოქ. B არ იყო უფლებამოსილი დაედო თხოვების ხელშეკრულება მოქ. C-სთან, მოქ. A-ს წინასწარი თანხმობის (ნებართვის) გარეშე და ეს გარიგება მოქ. A-ს არც შემდგომში მოუწონებია), ხოლო სკ 155(3) მუხლით გათვალისწინებული სიტუაცია კი მხოლოდ მაშინ წარმოიშობა, როდესაც `ნამდვილი გარიგების“ საფუძვეზე გადაეცემა პირს ნივთი მფლობელობაში. შესაბამისად, რადგანაც მოქ. B საერთოდ არ არაის ნივთის (არანაირი) მფლობელი, სკ 172(1) მუხლის საფუძველზე, ვინდიკაციური მოთხოვნა (სარჩელი) მოქ. A-მ უნდა წაუყენოს მოქ. C-ს, რომელიც ნივთს უშუალოდ ფლობს (უკანონოდ).

1. ძალზედ სადავოა და არ ვეთანხმები კომენტარის ავტორის მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ სკ 172(2) მუხლიდან გამომდინარე „მოთხოვნის უფლების განხორციელებისათვის არა აქვს მნიშვნელობა, არის თუ არა ნივთის მესაკუთრე ამავე დროს, ნივთის მფლობელი” (იხ. კომენტარი გვ.7, მე-19 ველი).

ა) უპირველეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ სკ 172(2) მუხლში პირდაპირ წერია სიტყვები „თუ საკუთრების ხელყოფა ან სხვაგვარი ხელშეშლა ხდება ნივთის ამოღების ან მისი ჩამორთმევის გარეშე […]“, რაც სწორედ იმას ნიშნავს, რომ სკ 172(2) მუხლის შემთხვევაში, მესაკუთრე „ფლობს ნივთს“, ანუ ნივთი მას არ ჩამორთმევია სკ 172(1) მუხლის სიტუაციისგან განსხვავებით. შესაბამისად, გაუგებარია, რის საფუძველზე გაუჩნდა კომენტარის ავტორს მსგავსი მოსაზრება.

ბ) ამასთან, სკ 172(2) მუხლში ნახსენები სიტყვები „საკუთრების ხელყოფა ან სხვაგვარი ხელშეშლა“ უნდა განვმარტოთ სკ 170(1) მუხლში ნახსენებ სიტყვებთან, კერძოდ, „თავისუფლად ფლობდეს და სარგებლობდეს ქონებით (ნივთით)“, ერთად. ანუ, სკ 170(1) მუხლის მიხედვით, საკუთრების განმსაზღვრელი 2 უმთავრესი ელემენტია ქონების (ნივთის) ფლობა და ამით სარგებლობა! შესაბამისად, „მესაკუთრე უნდა ფლობდეს ნივთს“, რომ „თავისუფლად ისარგებლოს“ კიდეც ამ ნივთით, და თუ ის (ნივთის ფლობის მიუხედავად) ნივთით „თავისუფალ სარგებლობას“ ვერ ახერხებს სხვა პირის გამო, მესაკუთრეს შეუძლია ამ პირისგან, ანუ, ხელის შემშლელისგან, ხელშეშლის აღკვეთა მოითხოვო სკ 172(2) მუხლის საფუზველზე.

რა თქმა უნდა, „ნივთით სარგებლობა“ ნიშნავს მაგ.: ამ ნივთის გაქირავებასაც ან ვინმესთვის თქოვებასაც, თუმცა, ასეთ შემთხვევაში, მესამე პირისგან მომდინარე ხელშეშლა „უარყოფით ზეგავლენას“ ახდენს, არა უშუალოდ მესაკუთრის ინტერესებზე, არამედ „დამქირავებლის“ ან „მონათხოვრის“ ინტერესებზე და სწორედ ამიტომაც აძლევს სკ 161-ე მუხლი ამ პირებს შესაძლებლობას, „მესაკუთრის მსგავსად“, თავი დაიცვან ამგვარი „ხელშეშლებისგან“.

(1) ანუ, თუ ნივთი „უკანონოდ“ არის გასული მესაკუთრის მფლობელობიდან, ის ითხოვს ამ ნივთის დაბრუნებას სკ 172(1) მუხლის საფუძველზე. თუმცა, ასეთ შემთხვევაში, მესაკუთრე ვერ მოითხოვს სკ 172(2) მუხლის საფუძველზე „ხელშეშლის აღკვეთას, რადგანაც ის არ ფლობს ნივთს და შესაბამისად, ვერ სარგებლობს ამ ნივთით, ანუ, აქ ადგილი არა აქვს „სხვაგვარ ხელშეშლას გარდა ნივთის ჩამორთმევისა (ანუ, ნივთზე ფაქტობრივი ბატონობის დაკარგვისა)“, რომელიც აუცილებელი წინაპირობაა სკ 172(2) მუხლის გამოსაყენებლად. ანუ, სკ 172(2) მუხლით გათვალისწინებული სიტუაცია პირდაპირ გამორიცხავს სკ 172(1) მუხლის შემთხვევას და პირიქით;

(2) თუ ნივთი „კანონიერად“ არის გასული მესაკუთრის მფლობელობიდან, ის ვერ ითხოვს ამ ნივთის დაბრუნებას სკ 172(1) მუხლის საფუძველზე. ამასთან, მესაკუთრე ამ შემთხვევაშიც ვერ მოითხოვს სკ 172(2) მუხლის საფუძველზე „ხელშეშლის აღკვეთას“, რადგანაც აქაც ის (ანუ, მესაკუთრე) არ ფლობს ნივთს და შესაბამისად, ვერ სარგებლობს ამ ნივთით, ანუ, აქაც ადგილი არა აქვს „სხვაგვარ ხელშეშლას გარდა ნივთის ჩამორთმევისა (ნივთზე ფაქტობრივი ბატონობის დაკარგვისა)“, რომელიც, როგორც აღვნიშნეთ, აუცილებელი წინაპირობაა სკ 172(2) მუხლის გამოსაყენებლად;

(3) ბოლოს, თუ ნივთი „კანონიერად“ არის გასული მესაკუთრის მფლობელობიდან (ან „კეთილსინდისიერი მფლობელობის“ შემთხვევაში), სკ 161-ე მუხლი საკმარისად იცავს ნივთის „მართლზომიერ მფლობელს“ (ასევე, „კეთილსინდისიერ მფლობელსაც“) „ხელშეშლების აღკვეთის კუთხით“ და შესაბამისად, ნივთის მესაკუთრის მიერ სკ 172(2) მუხლით გათვალისწინებული უფლების გამოყენებისთვის ადგილი აღარ რჩება და სამართლებრივადაც შეუძლებელია;

თუ მესაკუთრე ნივთს არ ფლობს, სასამართლომ, როგორც წესი, არც კი უნდა მიიღოს მის მიერ სკ 172(2) მუხლის საფუძველზე შეტანილი სარჩელი განსახილველად ან უნდა შეწყვიტოს საქმე, რადგანაც ის, ყველანაირი ლოგიკით, „არასათანადო მოსარჩელე“ იქნება, იმის გამო, რომ სადავოდ გახდილი „ხელშეშლის ფაქტი“ უშუალოდ მის ინეტერესებზე არ ახდენს ზეგავლენას.

ამიტომაც, ვერანაირად ვერ დავეთანხმები კომენტარის ავტორს იმაში, რომ სკ 172(2) მუხლიდან გამომდინარე „მოთხოვნის უფლების განხორციელებისათვის არა აქვს მნიშვნელობა, არის თუ არა ნივთის მესაკუთრე ამავე დროს, ნივთის მფლობელი”.

2. სადავოა და არ ვეთანხმები, ასევე, კომენტარის ავტორის მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ „პირობადებული საკუთრების შემძენს იცავს 172 II მუხლი, როგორც ნორმის პირველი ნაწილის შემთხვევაში. გარდა ამისა, მას შეუძლია მოითხოვოს ხელშეშლის აღკვეთა161-ემუხლის მიხედვით“ (იხ. კომენტარი გვ.7, მე-19 ველი). ანუ, გამოდის, რომ კომენტარის ავტორი სკ 172(2) და 161-ე მუხლებს „ერთმანეთის ალტერნატიულ კონკურენციაში მყოფ მუხლებად“ განიხილავს, რაც მხარდაჭერას ნამდვილად არ იმსახურებს შემდეგ გარემოებათა გამო:

ა) უპირველეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ სკ 188(1) მუხლში (რომელიც „პირობადებულ საკუთრებას“ აწესრიგებს), პირდაპირ არის მინიშნება გაკეთებული, რომ „პირობადებულ საკუთრებასთან“ მაშინ გვაქვს საქმე, როდესაც მხარეებს შორის არსებობს შეთანხმება, რომ „საკუთრების უფლება ნივთზე“ არ გადადის ნივთის შემძენისთვის „გადაცემის მომენტიდან“, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ „ნივთის საფასურის სრულად გადახდის შემდეგ“. ანუ, გამოდის, რომ პირობადებული საკუთრების შემთხვევაში, შემძენი ნივთის მესაკუთრე ხდება მხოლოდ და მხოლოდ „ნივთის საფასურის სრულად გადახდის შემთხვევაში“, მანამდე კი, ნივთის მესაკუთრედ ისევ გამსხვისებელი რჩება. შესაბამისად, თუ ამ „ნივთის მფლობელობის ან სარგებლობის კუთხით“ რაიმე „ხელშეშლა“ არსებობს მესამე პირის მხრიდან, ნივთის შემძენმა (როგოც ნივთის „მართლზომიერმა ფლობელმა“), არა სკ 172(2) მუხლის მიხედვით (რადგანაც ის „ნივთის მესაკუთრე“ ჯერ არ არის), არამედ სკ 161-ე მუხლის ძალით უნდა მოითხოვოს „ხელშეშლის აღკვეთა“ მესამე პირისგან.

ბ) სკ 172(1) და 172(2) მუხლებით გათვალისწინებული უფლებების გამოყენება მხოლოდ და მხოლოდ „ნივთის მესაკუთრეს“ შეუძლია, ანუ, „ნივთის მესაკუთრედ ყოფნა“ ამ მუხლების „უმთავრესი წინაპირობაა“, და შესაბამისად, რადგანაც „პირობადებული საკუთრების“ შემთხვევაში, შემძენი (ნივთის საფასურის სრულად გადახდამდე) არ ითვლება ნივთის მესაკუთრედ, ის ვერ გამოიყენებს აღნიშნული მუხლებით გათვალისწინებულ უფლებებს (ანუ, ის ამ მუხლებს ვერ დაეყრდნობა);

გ) ბოლოს, ყველაზე მთავარი ის არის, რომ ყოვლად დაუშვებელია სკ 172(2) და 161-ე მუხლების „ერთმანეთის ალტერნატიულ კონკურენციაში მყოფ მუხლებად“ განხილვა, ანუ, დაუშვებელია, რომ პირს, ერთდროულად, შეეძლოს მოთხოვნის დაყენება სკ 172(2) მუხლის საფუძველზეც და სკ 161-ე მუხლითაც (როგორც ამას კომენტარის ავტორი ამტკიცებს), ერთი მარტივი მიზეზის გამო, კერძოდ, თუ სკ 172(2) მუხლის ერთ-ერთ უმთავრეს წინაპირობას ის წარმოადგენს, რომ ამ მუხლის მიხედვით უფლების განმახორციელებელი პირი აუცილებლად „ნივთის მესაკუთრე“ უნდა იყოს, პირიქითაა საქმე სკ 161-ე მუხლის შემთხვევაში, რადგანაც ეს უკანასკნელი მუხლი პირდაპირ ითვალისწინებს, რომ სკ 161-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლების განმახორციელებელი პირი „ნივთის მესაკუთრე არ უნდა იყოს“. ეს გამომდინარეობს სკ 161-ე მუხლში გამოყენებული ფრაზიდან „[…] მას, მსგავსად მესაკუთრისა, […]“, რაც სწორედ იმაზე მიუთითებს, რომ სკ 161-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლების განმახორციელებელი პირი არ უნდა იყოს „ნივთის მესაკუთრე“ (რომელსაც სკ 172(2) მუხლი საკმარისად იცავს), მაგრამ ამის მიუხედავად, სკ 161-ე მუხლი აძლევს მას (ანუ, „ნივთის არამესაკუთრეს“, მაგრამ „კეთილსინდისიერ მფლობელს“) „ხელშეშლის აღკვეთის“ მოთხოვნის უფლებას.

შესაბამისად:

(1) თუ კომენტარის ავტორი თვლის, რომ „პირობადებული საკუთრებისას“ შემძენი ნივთის მისთვის გადაცემის მომენტიდან ხდება ამ ნივთის მესაკუთრე, მაშინ მას მხოლოდ სკ 172(2) მუხლის საფუძველზე ექნება „ხელშეშლის აღკვეთის“ მოთხოვნის უფლება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის (როგორც მესაკუთრე) იმავდროულად სკ 161-ე მუხს ვერ დაეყრდნობა იგივე მოთხოვნის დასაყენებლად, რადგანაც ამ მუხლის მიხედვით უფლების განმახორციელებელი პირი არ უნდა იყოს „ნივთის მესაკუთრე“;

(2) ხოლო თუ კომენტარის ავტორი თვლის, რომ „პირობადებული საკუთრებისას“ შემძენი, არა ნივთის მისთვის გადაცემის მომენტიდან, არამედ ნივთის საფასურის სრულად გადახდის მომენტიდან, ხდება ამ ნივთის მესაკუთრე, მაშინ მას (თანხის სრულად გადახდამდე) მხოლოდ სკ 161-ე მუხლის საფუძველზე ექნება „ხელშეშლის აღკვეთის“ მოთხოვნის უფლება, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის იმავდროულად სკ 172(2) მუხლს ვერ დაეყრდნობა იგივე მოთხოვნის დასაყენებლად, რადგანაც ჯერ არ არის ნივთის მესაკუთრე;

თუმცა, როგორც ზემოთ უკვე აღვნიშნე, რადგანაც, ჩემი აზრით, სკ 188(1) მუხლი საკმაოდ ნათლად და გასაგებად მიუთითებს იმაზე, რომ „პირობადებული საკუთრებისას“ შემძენი ნივთის მესაკუთრე მხოლოდ ნივთის საფასურის სრულად გადახდის შემთხვევაში ხდება, თანხის რულად გადახდამდე (ანუ, ნივთის მესაკუთრედ გახდომამდე) მას მხოლოდ და მხოლოდ სკ 161-ე მუხლზე დაყრდნობით შეუძლია მისთვის არასასურველი „ხელშეშლის“ აღკვეთა.

იგივე შეიძლება ითქვას „პირობადებული საკუთრებისას“ შემძენის მიერ სკ 172(1) მუხლით გათვალისწინებული უფლების გამოყენებაზე, კერძოდ, რადგანაც „პირობადებული საკუთრებისას“ თანხის სრულად გადახდამდე შემძენი არ ხდება ნივთის მესაკუთრე, თუ „ამ მომენტამდე“ (ანუ, ტანხის სრულად გადახდამდე) ის დაკარგავს მფლობელობას ნივთზე ან სხვა უკანონო ქმედებით გავა ის მისი მფლობელობიდან, მას სკ 160-ე მუხლზე დაყრდნობით, და არა 172(1) მუხლის საფუძველზე, შეუძლია უკანონო მფლობელისგან ნივთის გამოთხოვა. ანუ, იმ საკითხშიც არ ვეთანხმები კომენტარის ავტორს, რომ „პირობადებული საკუთრებისას“ შემძენს შეუძლია სკ 172(1) მუხლის საფუძველზე მოითხოვოს ნივთის მისთვის დაბრუნება (უკანონო მფლობელისგან).